۶ اشتباه بزرگ مهندسی در قرن بیستم – قسمت اول

مهندسان به گسترش مرزهای اکتشاف و اختراع علمی و هدایت بشریت در مسیر دستیابی به دستاورد های بزرگ معروفند. با این حال، هر از گاهی ثابت می کنند که آنها نیز درست مانند بقیه ما انسانند و اشتباهات بزرگی نیز مرتکب می شوند.
البته بدون شک، اشتباهات مهندسی مانند سایر اشتباهات کاری روزمره نیستند، مانند انفجار راکتور هسته تا غرق شدن زیردریایی های غول پیکر و انفجار راکت های کاوشگر فضایی؛
با اینکه ما مطمئناً می توانیم از اشتباهاتمان درس بگیریم و رشد کنیم، بعضی از خطاها، سهل انگاری ها و اشتباهاتِ این لیست اثراتی طولانی مدت و ویرانگر داشته اند. در این مقاله و قسمت بعدی آن 6 مورد از بزرگ ترین اشتباهات مهندسی را با هم مرور خواهیم کرد.

فاجعه نیروگاه اتمی چرنوبیل

کمتر کسی است که از بدترین فاجعه هسته ای تاریخ بشریت چیز نشنیده باشد (فقط حادثه راکتور فوکوشیکا در مقیاس بزرگتر بود که البته به علت یک حادثه طبیعی یعنی زلزله ایجاد شده بود).
در تاریخ 26 آوریل 1986 (6 اردیبهشت 1365) یک راکتور با نقص ساختاری در نیروگاه اتمی چرنوبیل منفجر شد. حادثه ای که به تخریب راکتور واحد 4 منتهی شد در طی خاموش کردن سیستم برای اجرای یک عملیات تعمیر و نگهداری اتفاق افتاد.
این عملیات به این منظور اجرا شده بود که بررسی شود آیا توربین ها درطول قطعی برق میتوانند به اندازه ای برق تولید کنند و پمپ های آب خنک کننده را تا زمان راه اندازی منبع برق اضطراری روشن نگه دارند یا خیر. متاسفانه، آزمایشی که هدفش بهبود قابلیت عملیاتی غیر هسته ای نیروگاه بود، بدون در نظر گرفتن ملاحظات ایمنی کافی اجرا شده بود.
خطاهای عملیاتی شرایط مصیبت باری را به وجود آورد که به علت نبود ارتباطات و هماهنگی مناسب بین افرادی اجرا کننده تست با کارکنان مسئول ایمنی راکتور، از پیش در آنجا وجود داشت. این وضعیت باعث شده بود که کمترین استاندارد های اجرایی در طول تست نیز نادیده گرفته شوند، و شرایط در راکتور به صورت فزاینده ای ناپایدار شود. این شرایط نهایتا باعث تخریب چندین مجموعه سوخت شد که آن نیز به نوبه موجب شد فشار درقلب راکتور افزایش یابد و صفحه 1000 تنی نگهدارنده آن جدا گردد.
نتیجه مصیبت بار نیروگاه اتمی چرنوبیل انتشار گسترده تشعشعات به درون جو در منطقه وسیعی از غرب شوروی و اروپا بود. تخلیه شهر بعد از حادثه باعث جابجایی 350 تا 400 هزار نفر از مردم از آلوده ترین مناطق در بلاروس، اوکراین و روسیه شد. تا به امروز، شهر پریپیات همچنان غیرقابل سکونت باقی مانده است و مردم کماکان از پیامد های ویرانگر آن از جمله 30000 مورد سرطان زودرس در رنج هستند.
بعد از این تراژدی، چندین نکته بود که باید آموخته می شد. این نکات از آن زمان تا به امروز در امنیت نیروگاه های هسته ای اروپای شرقی لحاظ گردیده اند. امروزه راکتورهایی که در زمان شوروی طراحی شده بودند پیشرفت امنیتی قابل ملاحظه ای از خود نشان میدهند، نه فقط به علت سرمایه گذاری فراوانی که برای ارتقای طراحی شان انجام گردید بلکه به خاطر فرهنگ امنیتی که از این تجربه حاصل شده بود.

نشت گاز سمی از کارخانه بوپال هند

در سال 1984، انتشار گازهای سمی از کارخانه تولید آفت کش شرکت یونیون کارباید در شهر بوپال هند به وقوع پیوست. گزارش ها نشان می دهند که ترکیبی از چند شرایط غیر استاندارد، تخطی دائمی از مقررات ایمنی، قصور مدیریتی، و بی توجهی کلی به شرایط ایمنی تمام آن چیزی بود که باعث وقوع حادثه ای شد که بدترین حادثه صنعتی در تاریخ پنداشته میشود.
زنجیره ای از واکنش ها هنگامی آغاز شد که آب به طریقی وارد مخزن متیل ایزوسیانات شد و یک واکنش گرمازا به راه انداخت که بخاطر چندین عامل نظیر وجود آهن (به علت خوردگی لوله های استیل) شدیداً بدتر شد. فشار مخزن در عرض نیم ساعت دوبرابر شد، اما به اشتباه خطا در قرائت فشارسنج توسط دو کارمند مختلف، عادی تلقی شد. سی دقیقه گذشت و کارکنان اثرات آشکار شدن گاز متیل ایزوسیانات را احساس کردند، و تلاش هایی برای پیدا کردن نشتی گاز صورت گرفت.
اگرچه مکان نشتی مشخص شد، اما تصمیم گرفته شد بعد از تایم صرف چای به آن رسیدگی شود! با پایان زمان صرف چای، شرایط مخزن بحرانی شد و سوپاپ اطمینان باز و باعث شد گاز مستقیما وارد محیط شود. علاوه بر آن دو عدد از سه دستگاه کاهنده نشت گازهای سمی به محیط یا اندازه ی نا مناسب داشتند یا به درستی کار نمی کردند یا غیر فعال بودند.
در اثر این حادثه 2259 نفر در دم جان باختند و 1100 کشته دیگر از عواقب بعدی این حادثه بود. 35 سال از آن فاجعه وحشتناک گذشته است، اما زمین های اطراف بوپال هنوز الوده و مضر برای جانوران و انسانها باقی مانده است.

غرق شدن کشتی تایتانیک

با طولی بیش از 800 متر و وزنی بیش از 46000 تن، تایتانیک بزرگترین کشتی ای بود که تا سال 1912 ساخته شده بود. با این حال طراحی آن نیز از لحاظ زیبایی موفق به تحت تاثیر قراردان مردم شده بود. عوامل بسیاری در غرق شدن سریع کشتی تایتانیک بعد از آنکه با نهایت سرعت (22 گره) به کوه یخی بزرگی در مسیرش برخورد کرد، دخیل بودند که به موضوعی برای تحلیل و بررسی مهندسان بسیاری تبدیل شد.
شکست مواد بدنه کشتی و عیوب طراحی موجب شد محققین باور کنند که امنیت احتمالا اولویت اصلی در طول ساخت آن نبوده است. به عنوان مثال، یک ردیف از قایق های ایمنی برای ایجاد فضای بیشتر و دید بهتر مسافران بخش فرست کلاس، از طرح اصلی حذف شد . بیش از نیمی از 2200 نفری که سوار تایتانیک بودند از این تغییرات در ساختار کشتی، متحمل آسیب شدند.
تنها 180 دقیقه طول کشید تا کشتی بعد از برخورد به اعماق اقیانوس اطلس فرو رود. 5 عدد از محفظه های ضد آب کاملا دچار آب گرفتگی شدند، یک شکست بزرگ که احتمالا به علت کاهش ارتفاع دیواره کابین برای بهبود فضای اتاق های عمومی بخش فرست کلاس به وقوع پیوست.
محققین همچنین دلایل دیگری را نیز به این شکست نسبت می دهند ازقبیل مقادیر بالای گوگرد در فولاد و دمای پایین آب که باعث خوردگی فولاد و پرچ ها شد و موجب کاهش شدید مقاومت بدنه در مقابل آب گرفتگی شد و درنتیجه سرعت غرق شدن را افزایش داد.
تمام این ملاحظات به عنوان اقدامات احتیاطی اکنون در ساخت کشتی های بزرگ اعمال می شوند و مقررات ایمنی زیادی از آن زمان ایجاد شده اند تا از وقوع فجایع مشابه جلوگیری شود.
در قسمت بعدی این مقاله، 3 اشتباه بزرگ مهندسی دیگر را بررسی خواهیم کرد.